Jedna z najważniejszych dwudziestowiecznych prac z dziedziny epistemologii. Na przykładzie dwóch pojęć – masy i energii – Bachelard ukazuje, jak pojęcia naukowe ewoluują od prymitywnej postaci realizmu ku naukowej racjonalności. Przeszkody epistemologiczne, na które natrafia postęp wiedzy, powodują, że proces dochodzenia do postaw racjonalnych w nauce jest stopniowy i powolny. Użyteczność pojęcia przeszkody epistemologicznej, wprowadzonego przez Bachelarda w jednej z wcześniejszych prac, otrzymuje tu wyjątkowo przekonującą ilustrację. W sposób równie odkrywczy Bachelard ujawnia następnie skomplikowaną dialektykę historyczną, która prowadzi chemię od metafizycznego pojęcia substancji do współczesnych koncepcji energii; w podobnym duchu badacz analizuje też niewystarczalność Arystotelesowskiej logiki do ujęcia problemów współczesnej fizyki. Filozofia, która mówi nie jest źródłowym dokumentem z historii myśli współczesnej, pozwalającym osadzić w intelektualnych rygorach pojęcie przeszkody epistemologicznej, rozwinięte później przez Thomasa Kuhna, Georges’a Canguilhema, a zwłaszcza przez Michela Foucault, który wprowadził je do humanistyki.